Naukowcy z Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, partenera naukowego Wodociągowca.pl, niezmiennie analizują sytuację stanu jakości wód, dotkniętej katastrofą ekologiczną, rzeki Odry.
Felieton dr hab. inż. Hanny Siwek, prof. ZUT, Katedra Bioinżynierii, Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa oraz dr hab. Pawła Mickiewicza, prof. ZUT, Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwami, Wydział Ekonomiczny, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny
Badania przeprowadzone w Instytucie Rybactwa Śródlądowego wskazują, że bezpośrednią przyczyną śnięcia ryb najprawdopodobniej są ichtiotoksyny wytwarzane przez złote algi (Prymnesium parvum). W wodzie z Odry stwierdzono bardzo duże ilości tych glonów - kilkadziesiąt miligramów/litr, co wskazuje na ich tzw. zakwit. Tłumaczy to odnotowaną dużą ilość tlenu w wodzie, który jest produkowany przez glony w procesie fotosyntezy oraz częściowo tłumaczy wysokie pH, które jest spowodowane zmniejszeniem się ilości CO2, który jest z kolei zużywany w procesie fotosyntezy. Zakwit złotych alg w Odrze został odnotowany po raz pierwszy, natomiast występował on w wielu miejscach na świecie wywołując gwałtowne śnięcie ryb. W celu opracowania strategii unikania, minimalizowania i łagodzenia skutków zakwitów tego fitoplanktonu powołano Golden Alga Task Force, w której działają naukowcy z całego świata.
A do samego zakwitu i dominacji akurat tej grupy glonów w Odrze mogły przyczynić się dwa czynniki - nadmierna ilość związków azotu i fosforu w wodzie oraz duża ilość soli, które zostały wprowadzone do rzeki z źródeł zewnętrznych. Dodatkowo sól obecna w wodzie mogła aktywować toksyny.
Do tej pory zakwit złotych alg w Odrze potwierdziło w Polsce tylko jedno laboratorium i czekamy na potwierdzone przez inne jednostki badawcze, a przede wszystkim przez laboratoria biologiczne Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ). Jeszcze kilkanaście lat temu ocena stanu jakości wód powierzchniowych była przeprowadzana głównie w oparciu o wskaźniki fizykochemiczne. Teraz ocena ta opiera się gównie na badaniach biologicznych czyli badany jest jakościowo i ilościowo fitoplankton (małe glony do których należą też złote algi), fitobentos, makrofity, zoobentos i ichtiofauna. Natomiast parametry fizykochemiczne mają obecnie charakter pomocniczy i są oznaczane w ograniczonym zakresie. Dodatkowo elementy biologiczne jakości są oceniane w skali pięcioklasowej, a te fizykochemiczne zaledwie w dwuklasowej (Rozporządzenie Ministra infrastruktury z dnia 25 czerwca 2021 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego oraz sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, a także środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych). Wyniki badań Odry prezentowane na stronie GIOŚ obejmują tylko i wyłącznie wskaźniki fizykochemiczne, nie ma ani jednego parametru biologicznego, nawet tego najprostszego jakim jest zawartość chlorofilu a, która informuje nas czy jest zakwit czy go nie ma. Dziwne, że przy tak szerokim zakresie badań biologicznych nie zidentyfikowano złotych alg w górnym biegu rzeki, kiedy rozpoczął się proces śnięcia ryb.
A skutki tej katastrofy nadal obserwujemy w Odrze. Przeprowadziliśmy analizę wyników badań rzeki Odry w próbkach wody pobranych od 5 do 16 sierpnia 2022 w czterech punktach kontrolno-pomiarowych: Odra w m. Kostrzyn, Odra w Widuchowej, Odra Zachodnia - Mescherin i Odra Wschodnia - autostrada (m. Radziszewo) z uwzględnieniem zmian: pH, przewodności właściwej i tlenu rozpuszczonego. W ciągu całego okresu badań wszystkie badane parametry miały największe wartości w Odrze na wysokości Kostrzyna. Największe różnice stwierdzono w przypadku wskaźników związanych z zawartością soli, przewodność właściwa w Kostrzynie była większa niż w pozostałych punktach, wynosiła ona średnio1845±112 MikroS/cm, a w pozostałych punktach pomiarowych 1164±168 MikroS/cm (zgodnie z ww. rozporządzeniem dla II klasy jakości wód wskaźnik ten powinien wynosić ≤ 850mS/c ). Wartość pH we wszystkich punktach utrzymywała się na wysokim poziomie, wynosiła ona średnio 8,0 w Odrze Zachodniej do 8,9 w Kostrzynie. W dniach 11 i 12 sierpnia we wszystkich wodach odnotowano wysoką zawartość tlenu rozpuszczonego na poziomie od 9,20 do 8,42 mgO2/L Następnie wskaźnik ten zaczął zmniejszać się osiągając 16 sierpnia najmniejszą wartość w Odrze Wschodniej 3,07 mgO2/L (zgodnie z ww. rozporządzeniem dla II klasy jakości wód wskaźnik ten powinien wynosić ≥7 mgO2/L).
Najprawdopodobniej w ostatnich dniach, zwłaszcza w Odrze Wschodniej, obserwujemy wtórne zanieczyszczenie wody spowodowane rozkładem obumarłej biomasy, w wyniku której zostały zużyty tlen. W efekcie w wodzie, zwłaszcza w strefach przydennych powstały strefy beztlenowe (tzw. przyducha) i nadal obserwujemy masowe obumieranie organizmów wodnych.
Autorzy:
dr hab. inż. Hanna Siwek, prof. ZUT, Katedra Bioinżynierii, Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny
dr hab. Paweł Mickiewicz, prof. ZUT, Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwami, Wydział Ekonomiczny, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny
Poniżej zdjęcia z 19 sierpnia zrobione przez nas w Odrze Wschodniej w Radziszewie oraz w Odrze Wschodniej na wysokości przystani wędkarskiej „Sumik” w Kluczu, obrazujące wpływ zanieczyszczenia na mieszkańców ekosystemu Odry Wschodniej.
Foto: dr hab. inż. Hanna Siwek, prof. ZUT, Katedra Bioinżynierii, Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny
Na zdjęciu Rektor Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, dr hab. inż Jacek Wróbel, prof ZUT i dr hab. inż. Agata Markowska Szczupak, prof ZUT podczas wizji lokalnej na przystani wędkarskiej Sumik.
Foto: dr hab. Paweł Mickiewicz, prof. ZUT, Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwami, ZUT w Szczecinie
